Blaski i cienie

Ostatnio wdałem się w dyskusje na temat kupowania podręczników do D&D, tego że kiedyś było lepiej, teraz jest gorzej i świat zmierza ku zagładzie. Mój rozmówca próbował mnie przekonać, że Wizards of the Coast doi mnie, naciągając na kolejne książki, a kiedyś tak nie było. Obecne podręczniki są pięknie wydane, mają ładny layout, śliczne ilustracje i nic poza tym.

Moim zdaniem to rzecz gustu, ale zacząłem porównywać sobie dwa zestawy podręczników jakie mam w domu. Mam na myśli "świętą trójcę" (A)D&D: Player's Handbook, Dungeon Master's Guide i Monstrous Manual do edycji drugiej, trzeciej i czwartej oraz podobny zestaw do Forgotten Realms. starałem się spojrzeć na nie bez sentymentu i z perspektywy czasu, pobujać określić jakie miały jasne, a jakie ciemne strony. Poniżej kilka uwag, jakie mi się nasunęły.

Dla mnie przez bardzo długi czas RPG równało się AD&D. Nadal, kiedy myślę o graniu w gry fabularne, pierwszym skojarzeniem jest któraś z inkarnacji Dungeons&Dragons. Poznałem masę różnych systemów, lepszych, gorszych, fenomenalnych, fascynujących, ale kiedy przychodzi co do czego, to rozglądam się za sześcioma cechami, klasą zbroi i hit pointami. Bardzo długo grywaliśmy tylko w AD&D, niecierpliwie chłonąc każdy dodatek, jaki wpadł nam w ręce. Spora część z ich była fenomenalna, w czasach drugiej edycji wybili się tacy projektanci jak Troy Denning, Jeff Grubb, Margaret Weiss, Tracy Hickman, Ed Greenwood, Wolfgang Baur czy Bil Slascivek. Wymieniać można by długo, podobnie jak zachwyty nad ich dziełami. Zajrzyjcie do reklamówek światów w PHB, a zrozumiecie o czym mówię.

Jednak z czasem okazało się, że oprócz kopalni, skarbnic z pomysłami, otrzymujemy "niezbędne" podręczniki, które nie wnosiły do naszych kampanii w zasadzie nic oprócz kłopotów. Nowe czary, niezbilansowane kity, przysłowiowe dodatkowe dodatki sprawiły, że zaczęliśmy bardzo uważnie oglądać każdy grosz i każdą książkę. Pod koniec istnienia TSR objawiły się takie dodatki, które o ból głowy i zębościsk przyprawiały nawet najbardziej zagorzałych fanów.

Zaletą AD&D była prostota mechaniki (jak się już pojęło Thac0, AC i kiedy rzucać wysoko, a kiedy nisko i jakimi kostkami), jej modularość i odporność na głupotę. Obecnie wydaje mi się dziecinnie łatwa, w zasadzie mógłbym prowadzić od razu, mając tylko dostęp do tabelek. Niestety, zestarzała się w ogromnym stopniu, a próby jej unowocześniania nie pomogły. Masa nieprzemyślanych i nietestowanych dodatków doprowadziły do wynaturzenia gry, która zatraciła swój charakter. Próby dostosowania jej do konwencji do której nie była przeznaczona stały się gwoździem do trumny.

Szczerze się przyznam, że epoka trzeciej edycji ominęła mnie praktycznie w stu procentach. Załapałem się na jej początek i koniec. Jeszcze miałem czas na granie, gdy wychodziła edycja 3.0, a do RPG wróciłem kiedy następował zmierzch wersji 3.5 i na horyzoncie pojawiła się czwórka. Moją kampanię w Forgotten Realms zacząłem na zasadach czystej trójki, ale szybko zmieniliśmy zasady na Pathfindera.

Nie mam specjalnego sentymentu ani sympatii dla tej edycji. Jak dla mnie mechanika jest przesadnie rozbudowana, rzekłbym rozdęta do monstrualnych rozmiarów, jakby próbowała regułami objąć dosłownie każdą, możliwą sytuację, jaka może zaistnieć na sesji. Bardzo długo nie byłem w stanie opanować zasad walki i choć teraz jestem w stanie ja przeprowadzić, to nadal ucieka mi masa ważnych szczegółó: modyfikatorów,  korelacji pomiędzy akcjami itp. Może nie ta pamięć, a może to nie mechanika dla mnie. Są ludzie, którzy lubią takie gry, do nich skierowane są Pathfinder i gry FFG. Mnie osobiście to ciąży, mechanika trzeciej edycji jawi mi się jako ciężka, nieruchawa, sztywny kloc, który spoczywa na barkach Prowadzącego i nie pozwalający mu poszaleć. A niestety nie można jej swobodnie odrzucić. D20 to domek z kart, gdzie wszystko ze sobą współgra i się łączy, o czym przekonałem się na własnej skórze. Jedno głupie +4 do AC (a raczej jego brak) otworzyło kompletnie nowy rozdział kampanii.

Trzecia edycja nie składa się z samych wad, nie odniosłaby takiego sukcesu gdyby tak było. Po pierwsze trzecia edycja uporządkowała bałagan jaki pozostawiło po sobie AD&D. Jednolita mechanika "d20+ modyfikator przeciwko DC" pozwoliła okiełznać żywioł. Gra została dostosowana do odbiorcy początku XXI wieku, który potrzebował zasad, nie wskazówek. Nowi gracze, wychowani na drzewkach z "Cywilizacji" (ew. pierwszych gier MMORPG) chcieli możliwości planowania rozwoju i coraz potężniejszych bohaterów. Zasady stały się najważniejsze, a grubość podręczników rosła w tempie zatrważającym. Na ich plus trzeba powiedzieć, że z niekiedy szkaradnych, zamieniły się w piękne albumy o ślicznych ilustracjach i interesującym layoucie. Wreszcie człowiek przestał się wstydzić ich na półce.

I tak dochodzimy do najnowszego wcielenia Lochów i smoków. Wielu fanów, w tym i ja, sarkało i złorzeczyło, mówiąc że to MMORPG bez prądu, że zmiany poszły za daleko i to nie jest już D&D w które grałem. Podtrzymuję to zdanie, ale z innych powodów, niż kiedyś. Mechanikę dostosowano do jeszcze nowszego odbiorcy. W ciągu dziesięciu lat wyrósł nowy gracz: już nie z korzeniami wyrastającymi z gier bitewnych, a komputerowych. To nie wargamer, czytacz fantastyki czy fan gier, ale człowiek nauczony RPG za pomocą gier komputerowych. Odbył odwrotną drogę, niż dotychczasowi gracze: najpierw poznał wersję cyfrową i zainteresowany sięgnął po tę bez prądu.

Czwarta edycja przynosi uproszczoną mechanikę, przebudowaną w kompletnie radykalny sposób. Te zmiany: podział na moce, healing surge, jasne skodyfikowanie ról postaci ściągnęły na czwórkę gromy. Ale padają one ze strony starszych wiekiem graczy, przyzwyczajonych do swojej wizji i "swojej" edycji. Nowi nie narzekają, oni grają. wystarczy spojrzeć na popularność D&D Encounters.

Największą zaletą tej odsłony jest D&D Insider i wsparcie jakie daje. Racja, to program do tworzenia postaci, spotkań, można narzekać, że kiedyś tego nie było trzeba. Kiedyś nie było  ku temu możliwości, a potrzeba była, tylko nie pamiętamy o tym. Tworzył ktoś bohatera do drugiej edycji? Ja pamiętam stos podręczników na biurku i grzebanie po indeksach... Co miesiąc otrzymujemy przygody, artykuły o światach, a także dodatkowe opcje. Być może poziom przygód nie jest taki wysoki jak tych ze stajni Paizo, ale bawić się dobrze przy nich da (sprawdziłem!), a Prowadzący w potrzebie ma gdzie się odwołać.

Na zakończenie
Każda edycja ma swoje wady i zalety. Nasz odbiór zależy od tego, jak bardzo przypadła nam do gustu i, co ważniejsze, jakie mamy powiązane z nią wspomnienia. Bo wydawcy doją nas tak samo jak zwykle.